Otizm Spektrum Bozuklukları

Otizm spektrum bozukluğu (OSB) önemli sosyal, iletişimsel ve davranışsal zorluklara neden olabilen gelişimsel bir engeldir. OSB, yaygın sosyal etkileşim ve iletişim anomalileri ile şiddetli derecede sınırlı ilgi ve aşırı yineleyici davranış (basmakalıp davranış) olarak görülen bir psikolojik durum spektrumu. Otizm spektrum bozukluğu olan kişileri  diğer insanlardan farklı kılan özelliklerle ilgili pek bir şey bilinmiyor, ancak OSB’li insanlar diğer birçok insandan farklı şekilde iletişim-etkileşim kurabiliyor, davranabiliyor ve öğrenebiliyor. Bu kişilerin öğrenme, düşünme ve problem çözme becerileri, üstün yeteneklilikten ciddi derecede sorunlu olmaya kadar geniş bir spektrumda değişebiliyor. Bazıları günlük yaşantılarında daha çok yardıma ihtiyaç duyarken; bazıları daha az yardıma ihtiyaç duyabiliyor.

Otizm spektrum bozukluğu deyimi otistik bozukluk, başka türlü adlandırılamayan yaygın gelişimsel bozukluk ve Asperger sendromu gibi  ayrı olarak tanı konulan durumların hepsi için kullanılıyor. Otizm spektrum bozukluğu olanlarda depresyon, anksiyete ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi diğer bozukluklar da birlikte bulunabiliyor.

Belirti ve bulgular

OSB’li insanlar genellikle sosyal, duygusal ve iletişim becerileri ile ilgili sorunlar yaşarlar. Belli davranışları tekrar edebilirler ve günlük faaliyetlerinde değişiklik istemeyebilirler. Öğrenme, dikkatini toplama veya çevresinde olan şeylere tepki gösterme şekli farklıdır. OSB belirtileri erken çocukluk döneminde başlar (Çoğu vakada, yaşamın ilk 5 yılında  belirginleşir) ve genellikle  kişinin yaşamı boyunca sürer.

• İlgi gösterdikleri nesneleri işaret ederek göstermezler (örneğin uçan bir böceği işaretle göstermezler)
• Başka bir kişi onlarıişaret ettiğinde nesnelere bakmazlar
• Çevresindeki diğer kişilerle ilgili sorunlar yaşar veya başkalarına karşı hiç ilgi duymazlar
• Göz temasından kaçınır ve yalnız kalmak isterler.
• Başkalarının duygularını anlamakta veya kendi duygularından söz etmekte zorlanırlar.
• Kendilerine dokunulmasından, sarılıp kucaklanmasından hoşlanmazlarveya yalnızca istedikleri zaman sarılmayı tercih edebilirler
• Başkaları onlarla konuştuğunda farkına varmazlar, ancak diğer seslere cevap verirler.
• Insanlara çok ilgi duyarlar, ancak onlarla nasıl konuşacaklarını, oynayacaklarını veya onlarla nasıl ilişki kuracaklarını bilmezler.
• Onlara söylenen kelimeleri veya cümleleri veya bazı sözcük ve cümleleri tekrar tekrar söylerler.
• Tipik sözcükleri veya hareketleri kullanarak ihtiyaçlarını ifade etmekte zorlanırlar.
• Bazı hareketleri tekrar tekrar yaparlar.
• Rutin bir değişiklik olduğunda sorunlar yaşarlar.
• Bazı uyaranlara alışılmadık reaksiyonlar verirler.
• Bir zamanlar sahip oldukları becerileri kaybedebilirler (örneğin, daha önce kullandıkları kelimeleri artık kullanmamak)

Teşhis

Bozuklukları teşhis etmek için kan testi gibi tıbbi bir test olmadığından OSB’nin teşhisi zor olabilir. Doktorlar teşhis koymak için çocuğun davranışına ve gelişimine bakarlar.

OSB bazen 18 ay veya daha küçük bir yaşta saptanabilir. 2 yaşına geldiğinde, deneyimli bir profesyonel tarafından yapılan bir teşhis çok güvenilir kabul edilebilir. Ancak, birçok çocuk ileri yaşlara kadar nihai bir teşhis almamaktadır. Bu gecikme, OSB’li çocukların ihtiyaç duydukları ilk yardımı alamayacağı anlamına gelir.

Tedavi

Henüz OSB’yi iyileştiren veya temel semptomları tedavi edebilen hiçbir ilaç yoktur. Bununla birlikte, OSB’li  kişilerin daha iyi işlev görmesine yardımcı olan ilaçlar vardır.Bu ilaçlar örneğin yüksek enerji düzeylerini, odaklanamama, depresyonlarını veya nöbetleri yönetmeye yardımcı olabilir.

İlaçlar tüm çocukları aynı şekilde etkilemeyebilir. OSB’li çocukların tedavisinde deneyim sahibi bir sağlık uzmanıyla çalışmak önemlidir. Ebeveynler ve sağlık uzmanları, tedavinin olumsuz yan etkilerinin tedavinin yararlarından fazla olup olmadığından emin olmak için çocuğun gelişimini ve tepkilerini yakından takip etmelidir.

Araştırmalar erken davranışsal müdahale tedavilerinin çocuğun gelişimini önemli ölçüde artırabileceğini göstermektedir. Erken davranışsal müdahale, doğumdan 3 yaşına (36 ay) kadar çocukların konuşma, yürüme, başkalarıyla iletişim kurma gibi önemli yetenekleri öğrenmesine yardımcı olur.  Bu nedenle, çocuğunuz OSB veya başka bir gelişimsel sorunu olduğunu düşünüyorsanız mümkün olan en kısa zamanda çocuğunuzun doktoruyla konuşmanız önemlidir.

Çocuğunuza henüz OSB teşhisi konmamış olsa bile, erken davranışsal müdahale tedavisi uygun olabilir.

Buna ek olarak, dil gecikmeleri için konuşmOtizm Spektrum Bozukluklarıa terapisi gibi belirli semptomların tedavisi, genellikle resmi bir OSB tanısını beklemek zorunda değildir. Erken müdahale son derece önemlidir, ancak her yaşta müdahale yardımcı olabilir.

Tedavi Türleri

Çok çeşitli tedaviler mevcuttur. Örneğin, işitme eğitimi, ayrı deneme eğitimi, vitamin tedavisi, anti maya tedavisi, kolay iletişim, müzik terapisi, mesleki terapi, fizik tedavi ve duyusal entegrasyon.

Farklı tedavi türleri genel olarak aşağıdaki kategorilere ayrılabilir:

• Davranış ve İletişim Yaklaşımları
• Diyet Yaklaşımları
• Ilaç
• Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp

Davranış ve İletişim Yaklaşımları

OSB’si olan insanlar için dikkate değer bir tedavi yaklaşımına, uygulamalı davranış analizi (ADA) adı verilir. Bu yöntem sağlık profesyonelleri arasında yaygın bir şekilde kabul görmüş ve pek çok okulda ve tedavi kliniklerinde kullanılmıştır. Çeşitli becerileri geliştirmek için olumlu davranışları ödüllendirir ve olumsuz davranışlardan caydırır. Çocuğun ilerlemesi izlenir ve ölçülür.

Farklı türleri vardır. Aşağıda bazı örnekler verilmiştir:

Ayrık Denemelerle Öğretim İstenen bir davranışın veya cevabın her adımını öğretmek için bir seri deneme kullanan bir öğretim tarzıdır. Dersler en basit kısımlarına ayrılır ve doğru cevaplar ve davranışlar ödüllendirilir, yanlış cevaplar yoksayılır. Erken Yoğun Davranışsal Eğitim Genellikle beş yaşından küçük ve özellikle üç yaşından küçük çocuklar için bir eğiitim türüdür. Temel Tepki Öğretimi Çocuğun öğrenme motivasyonunu artırmayı, kendi davranışını izlemeyi ve başkalarıyla iletişim kurmayı amaçlamaktadır. Davranışlardaki olumlu değişiklikler diğer davranışlar üzerinde yaygın etkilere sahiptir. Sözel Davranış Eğitimi Sözel becerilerin öğretilmesine odaklanan bir eğitimdir.

DIR (Developmental, Individual Difference, Relationship-based) Gelişimsel özelliklere, bireysel farklılıklara göre, bireyler arasında ilişki kurulmasına dayanan Yaklaşım (DIR; “Floortime” olarak da adlandırılır) Floortime duygusal ve ilişkisel gelişime (duygular, bakım verenlerle ilişkiler) odaklanır. Aynı zamanda çocuğun manzaraları, sesleri ve kokuları nasıl ele aldığı üzerinde durmaktadır.

TEACCH yöntemi,(TEACCH)becerileri öğretmek için resim kartları gibi görsel ipuçları kullanır.

Uğraşı terapisi, kişinin olabildiğince bağımsız olarak yaşamasına yardımcı olan becerileri öğretir. Beceri pansuman, yemek yeme, banyo yapma ve insanlarla ilgili olabilir.

Duyusal Bütünleme Terapisi, kişinin görme, sesler ve kokular gibi duyuları öne çıkarır.Duyusal bütünleme terapisi, belirli seslerden rahatsız olan veya dokunulmaktan hoşlanmayan bir çocuğa yardımcı olabilir.

Konuşma terapisi Konuşma terapisi kişinin iletişim becerilerini geliştirmeye yardımcı olur. Bazı insanlar sözlü iletişim becerileri öğrenebilirler. Diğerleri için hareketleri veya resim tahtalarını kullanmak daha gerçekçidir.

Resimli İletişim Sistemi (PECS) PECS, iletişim becerilerini öğretmek için resim sembolleri kullanır. Kişinin, soru sormak ,cevaplamak ve konuşmak için resim sembolleri kullanması öğretilir.

Diyet Yaklaşımları

Güvenilir terapistler tarafından bazı diyet tedavileri geliştirilmiştir. Ancak bu tedavilerin birçoğu, yaygın tavsiye için gerekli bilimsel desteğe sahip değil. İspatlanmamış bir tedavi bir çocuğa yardımcı olabilirken, bir başkasına yardımcı olmayabilir.

Diyet tedavileri, gıda alerjilerinin veya vitamin ve mineral eksikliğinin OSB semptomlarına neden olduğu fikrine dayanmaktadır.Genellikle diyet değişiklikleri önerilmektedir. Önerilen bu değişiklikler, çocuğun diyetinden belirli gıdaları çıkarmak ve vitamin veya mineral takviyelerini kullanmaktır.

Çocuğunuzun diyetini değiştirmeyi düşünüyorsanız önce doktorunuzla konuşun.    Tamamlayıcı ve Alternatif Tedaviler

OSB semptomlarını gidermek için bazı ebeveynler ve sağlık uzmanları, genellikle çocuk hekimi tarafından önerilenlerin dışındaki tedavileri uygularlar. Bu tür tedaviler tamamlayıcı ve alternatif tedaviler olarak bilinir. Özel diyetler, şelasyon (vücuttan kurşun gibi ağır metallerin alınması için bir muamele), biyolojik maddeler (örn., Sekretin) gibi.

Bu tür tedaviler çok tartışmalıdır. Mevcut araştırmalar, OSB’si olan çocukların ebeveynlerinin üçte biri kadarının tamamlayıcı veya alternatif tıp tedavilerini denediğini ve % 10’unun potansiyel olarak tehlikeli bir tedavi kullanıyor olabileceğini gösteriyor. Böyle bir tedaviye başlamadan önce dikkatlice kontrol edin ve çocuğunuzun doktoruyla konuşun.

Sebepler ve Risk Faktörleri

Kesin sebepler bilinmese de bir çocuğun çevresel, biyolojik ve genetik faktörler de dahil olmak üzere OSB’ye sahip olma olasılığını artıran birçok farklı faktör olabilir.

Çoğu bilimadamı, genlerin bir kişinin OSB gelişme olasılığının artmasına neden olabilecek risk faktörlerinden biri olduğuna katılırlar.

• OSB’li kardeşi olan çocuklarda da OSB  olma riski yüksektir.
• OSB, kırılgan X sendromu veya tuberoz skleroz gibi belirli genetik veya kromozomal koşulları olan insanlarda daha sık ortaya çıkma eğilimi gösterir.
• Gebelik sırasında alındığında, reçeteli ilaçlar olan valproik asit ve talidomid yüksek OSB riski ile ilişkilendirilmektedir.
• OSB gelişimi için kritik dönemin doğum öncesi, doğum sırasında ve doğumdan sonra gerçekleştiğine dair bazı kanıtlar bulunmaktadır.
• Yaşlı ebeveynledene doğan çocuklar OSB açısından daha büyük risk altındadır.

OSB, tüm ırksal, etnik ve sosyo-ekonomik gruplarda görülür, ancak erkeklerde kızlardan yaklaşık 4.5 kat daha fazladır.

Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre dünya üzerindeki her 160 çocuktan biri OSB’lidir. Amerika’da ise bu rakam 68 çocukta bir olarak tahmin edilmektedir. ( CDC Otizm ve Gelişimsel Engelliler İzleme (ADDM) ağı tahminlerine göre)

Yararlanılan Kaynaklar:

https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/facts.html http://www.who.int/mediacentre/factsheets/autism-spectrum-disorders/en/

Resim:Telif hakkı: dubova / 123RF Stok Fotoğraf