Âdet Düzensizliği Nedir?
İkinci yarıda gebelik gerçekleşmezse vücut döllenmemiş yumurtayı reddetmeye hazırlanır ve sonrasında menstrüasyon meydana gelir. Menstrüasyon, birkaç gün süren tekrarlayan uterus kanamasını ifade eder. Bu dönemde âdet kanıyla birlikte döllenmemiş bir yumurta, endometriyum parçacıkları ve rahim ağzının mukus salgıları vücuttan ayrılır.
Normalde döngünün süresi 21-35 gündür ve âdet üç ila beş gün sürer. Âdet döngüsü uzunluğunda, kanama süresinde ve kanama miktarındaki aşırı sapmalara adet düzensizliği denir.
Neler Âdet Düzensizliği Olarak Kabul Edilmelidir?
Aşağıdaki durumlarda âdet düzensizliğinden söz edilebilir:
- Âdetin 10 günden fazla gecikmesi
- Döngünün 5-7 gün kısaltılması
- Âdet akışının hacminde artış veya azalma
- Şiddetli ağrı ile âdetin eşlik etmesi
- Âdet dönemi dışında kanama (yumurtlama sırasında küçük lekelenmeler bir tür normdur)
- Menopoz döneminde rahim kanaması
- Menopozdan önce menstrüasyonun tamamen kesilmesi
Bir döngü değişikliğinin düzensizlik olarak kabul edilmesi için birkaç döngüde tekrarlanması gerekir. Durumsal yani tekil değişiklikler (döngüde 5-7 gün artış veya azalma) düzensizlik değildir ve bir tür norm olarak kabul edilir.
Farklı Yaşlardaki Kadınlarda Âdet Düzensizliklerinin Özellikleri
Ergenlik döneminde birçok kişide âdet düzensizlikleri görülür. Döngü, ilk âdetin başlamasından birkaç yıl sonra kurulur. Bu süre boyunca değişimler mümkündür, döngülerin uzunluğu ve farklı olabilir. Döngü kurulursa ve bundan sonra tekrar düzensizlikler olursa bir doktora danışmanız gerekebilir.
20-40 yaş arası kadınlarda döngü genellikle öngörülebilir ve sabittir. Hormonal kontraseptifler haricindeki durumlarda ise âdet düzensizlikleri jinekolojik ve sistemik hastalıklara bağlı olabilir.
40 yaşından sonra hormonal değişiklikler başlar ve vücut menopoza hazırlanır. Bu yaştaki düzensizliğin nedenleri genellikle miyomlar, kistler ve endokrin sistemdeki sorunlardır. Yumurtalıklar gittikçe daha az östrojen üretir. Bu, âdet düzensizliklerine neden olabilir ve şu sonuçlar ortaya çıkabilir:
- Menstrüasyon düzensizliği
- Salgıların azlığı veya çokluğu
- Döngü kısalmaları
Bir kadın 50 yaşında menopoza girmezse regl olmaya devam eder ancak âdetler arasındaki aralıklar uzar.
Âdet Düzensizliğinin Nedenleri Nedir?
Hormonal arka plandaki değişiklikler nedeniyle çoğu durumda âdet düzensizliği ortaya çıkar. Hormon sisteminin çalışması birçok faktörden etkilenebilir. Düzensizliğin nedeninde sadece östrojen ve progesteron etkili değildir. Aynı zamanda diğer hormonlardaki dengesizlik de etkilidir. Âdet düzensizliğinin bir nedeni de beyindeki hormonal kontroldeki değişikliklerdir.
Düzenli bir döngü sırasında Korpus luteum, östrojen ve progesteron salgılamakla görevlidir. Progesteron hormonu rahimde, döllenmiş yumurtanın implantasyonu ve embriyonun beslenmesi gibi durumlardan sorumludur. Yumurta döllenmemişse Korpus luteum 10-14 gün sonra etkisiz hâle gelir ve âdet kanaması meydana gelir. Korpus luteum yeterli sürede üretilmezse bir döngü çok kısa olabilir.
Ortalamadan daha uzun olan döngüler genellikle foliküllerin yavaş olgunlaşmasından kaynaklanır. Genellikle hipofiz bezleri ile yumurtalıklar arasındaki hormonal sinyallerde bir bozulma vardır. Olgun bir folikül patlamazsa ağır kanamaya sebep olabilir. Bu, uzun vadede devam edemez ve önemli kanamalara yol açar. Bu bozukluk esas olarak çok genç kadınları ve menopoza giren kadınları etkiler.
Âdet düzensizliğinin nedenleri üç kategoriye ayrılır:
Tıbbi Nedenler
- Sinir sisteminin patolojileri
- Şiddetli bulaşıcı hastalıklar
- Yumurtalık hastalıkları, yumurtalık ameliyatı sonrası iyileşme süreci
- Hipotalamik-hipofiz sisteminin ihlali
- Endometriozis ve polipler gibi endometriyal patolojiler
- Dişi üreme sisteminin onkolojik hastalıkları
- Karaciğer hastalıkları, böbrek rahatsızlıkları
- Rahimdeki kronik enflamatuar süreçler
- Tiroid bezi hastalıkları
Âdet Döngüsünü Etkileyebilen İlaçlar
- Sakinleştiriciler
- Antidepresanlar
- Hormonal gebelik önleyiciler
- Antikoagülanlar (kanı incelten ilaçlar)
- Antiepileptikler (nöbetleri önlemeye veya tedavi etmeye yardımcı ilaçlar)
- Başta inflamasyon olmak üzere birçok hastalığın tedavisinde kullanılan glukokortikoidler
- Epilepsi tedasinde kullanılan dilantin ve düzensiz kalp ritmi için alınan dijital preparatları
Fizyolojik Nedenler
- Stres
- Kaygı
- Uyku eksikliği
- Temiz hava eksikliği
- İklimde keskin bir değişiklik
- Kötü beslenme veya diyet değişiklikleri
Âdet Düzensizliğinin Belirtileri
Âdet düzensizliğinin en yaygın belirtileri şunlardır:
- Şiddetli öfke
- Mide bulantısı, kusma
- Baş ağrısı, migren
- Sıklıkla yorgun hissetmek
- Çok kısa veya çok uzun âdet döngüsü
- Âdet gecikmesi (5 güne kadar norm olarak kabul edilir)
- Süresi 3 günden az veya 7 günden fazla menstrüasyon
- Özellikle âdetin ilk günlerinde bel ve alt karın bölgesinde ağrı
- Vücut ağırlığında ani değişimler
- Âdet gecikmesi (5 güne kadar norm olarak kabul edilir)
- Döngünün ortasında uterus kanaması
Âdet Düzensizliği Türleri Nedir?
Amenore
Amenore, 6 ay veya daha uzun süre âdet görmeme durumudur. Amenore tipine göre yanlış ve doğru olarak ikiye ayrılır. Sahte amenore ile bir kadının vücudunda normal bir döngünün özelliği olan tüm süreçler meydana gelir. Tüm bunlarla birlikte âdetin dışsal belirtileri yoktur.
Gerçek amenore belirtileri, genetik bozukluklardan ve üreme sistemindeki bir arızadan kaynaklanan âdetin patolojik yokluğunu içerir.
16 yaşına kadar hiç âdet döngüsü yaşanmamışsa primer(birincil) amenore mevcuttur. Primer amenore nedenleri şunlardır:
- Tiroit bezi hastalıkları
- Üreme organlarının düzgün gelişememesi
- Yumurtalık (over) yetmezliği
- Ailesel olarak ergenliğin gecikmesi
- Hormon seviyelerindeki düzensizlikler
Düzenli âdet gören kadınlarda âdet sonlanmasına ise sekonder amenore adı verilir. Sekonder amenore nedenlerini şu şekilde listeleyebiliriz:
- Beyin tümörü
- Kronik hastalıklar
- Cushing hastalığı
- Polikistik over hastalığı
- Tiroid bezi ile ilgili hastalıklar
- Antidepresan türü ilaçların kullanımı
- Prematür ovaryan yetmezlik (POY)
- Anoreksiya ve bulimiya gibi yeme bozuklukları
Oligomenore
Oligomenore ile âdetler arasındaki aralık 40 günden bir yıla kadar değişebilir. Menstrüasyon aralıklı veya düzenli olabilir. Yumurtalık disfonksiyonu, oligomenorenin ana nedenidir. Diğer şunlardır:
- İştahsızlık
- Fiziksel efor
- İklim değişikliği
- Diyabet (şeker hastalığı)
- Doğum kontrol ilacı
- Ağır egzersiz yapmak
- Ergenliğin ilk dönemleri
- Hormon düzeylerindeki dalgalanma
- Anoreksiya ve bulimia gibi yeme bozuklukları
- Tiroid hastalığı
Hipermenore
Hipermenore belirtileri, 200 ml veya daha fazla kan kaybıyla birlikte ağır âdet kanamasıdır. Aşırı âdet kanaması ayrıca tiroid bezinin işleyişinde çeşitli rahatsızlıklara, zayıf kan pıhtılaşmasına, intrauterin kontraseptiflere neden olabilir. Aynı reaksiyon, vücudun ihtiyaçları dikkate alınmadan uygulanan katı diyetlerden kaynaklanır. Ayrıca fiziksel efor sonucu oluşan yoğun lekelenmeler, aktif sporlar kaynaklı olabilir.
Algomenore
Algomenore ile âdet fonksiyonları bozulur ve ağrılı âdet söz konusudur. Algomenore, tipine göre birincil ve ikincil olarak sınıflanır. Birincil algomenore; endokrin, merkezî sinir sistemi ve otonomik sistemlerin fonksiyonel bozukluklarından kaynaklanır. İkincil algomenore, kadın genital organlarının enflamatuar süreçlerinden kaynaklanır.
Düzenli Âdet Döngüsü İçin Neler Yapılmalı?
Âdet düzensizliği genellikle stresten kaçınarak önlenebilir. Dengeli beslenme ve fiziksel egzersiz ile kilonun normalleştirilmesi ve sağlıklı bir yaşam tarzını benimsemek gerekir. Düzenli âdet döngüsü için günlük yaşamda yapılabilecek diğer ufak değişiklikleri şu şekilde sıralayabiliriz.
- Fiziksel aktivite orta düzeyde olmalıdır ancak tamamen göz ardı edilmemelidir. Sakin bir yürüyüş dahi kadın sağlığına olumlu etki etmektedir.
- Alkol ve nikotinden kaçınmak sadece âdet döngüsünü normalleştirmekle kalmaz, genel sağlık üzerinde çok iyi bir etkiye sahip olacaktır.
- Döngüyü normalleştirmek için sebeplere bağlı olarak fizyoterapi ve psikoterapi kullanılabilir.
- Genel hâlsizlik belirtilerini ortadan kaldırabilmek için uyku kalitesine dikkat edilmelidir.
- Yıl içinde bir kez jinekolog tarafından düzenli kontroller önerilmektedir.
Âdet Düzensizlikleri Nasıl Tedavi Edilebilir?
Âdet düzensizliği, büyük ölçüde tedavi amaçlarına ve nedenlerine bağlıdır. Ebeveyn olma arzusunun tedavisi, âdet döngüsünün normalleştirilmesinden farklıdır. Hormon preparatları genellikle semptomları düzenlemek için kullanılır.
Başka organik nedenler veya hastalıklar varsa örneğin endometriozis durumunda cerrahi prosedürler de düşünülebilir. Ayrıca stresin azaltılması ve kilonun normalleştirilmesi de âdet düzensizliğinde tedavisinin bir parçasıdır.
